Rustfontein, Welbedacht en Knellpoortdam

Die Caledon-Modderrivier Wateroordragskema, waarvan Rustfontein-, Welbedacht- en Knellpoortdam ‘n integrale deel is, is gedurende die laat 1980s en vroeë 1990s ontwikkel. Voor die aanvang van die oordragskema, het die stad Bloemfontein sy water hoofsaaklik vanaf die Welbedachtdam verkry. As gevolg van erge gronderosie in die opvanggebied van die Caledonrivier veral in Lesotho, het Welbedachtdam stelselmatig begin toeslik en vandag word bereken dat diè dam reeds 94% toegeslik is. Tydens hierdie oordragskema word water vanaf die Caledonrivier net voordat dit by Welbedachtdam inloop, via die Tienfontein pompstasie na Knellpoortdam gepomp. In die bolope van Knellpoortdam is die Novo pompstasie geleë wat op sy beurt water oor die eskarp na die bolope van die Modderrivier naby Dewetsdorp pomp. Van hier vloei die water na Rustfonteindam, dan Mockesdam en eindelik Maselspoortdam waar ‘n watersuiweringsaanleg is wat hoofsaaklik water aan die noordelike voorstede van Bloemfontein voorsien. ‘n Swartbaar gevang by Knellpoortdam. Let op die ‘n erge bakteriële infeksie op die kiefdeksel. ‘n Spieëlkarp met ‘n interessante skubpatroon en kleur wat by Rustfonteindam gevang is. Die dig begroeide oewers van Welbedachtdam maak toegang tot die wateroppervlak byna onmoontlik. WELBEDACHTDAM Welbedachtdam is gedurende 1973 voltooi en is in die hoofstroom van die Caledonrivier geleë. By vol kapasiteit beslaan dit ‘n oppervlak van 1 018 ha met ‘n totale kapasiteit van 10 330 miljoen m3 water. As gevolg van die hoë sliklading, is die dam gemiddeld slegs 1 m diep. Die damwal is 32 m hoog en strek oor ‘n afstand van 230 m. As gevolg van die hoë sliklading en die feit dat amper die hele oewergedeelte deur digte rietbosse en bosse omring word wat toegang tot die wateroppervlak byna onmoontlik maak, is die dam glad nie meer van enige nut vir varswaterhengel nie. KNELLPOORTDAM Knellpoortdam is een van die “jongste” groot damme in sentraal Suid-Afrika en is in 1989 voltooi. Die dam, wat in die Rietspruit geleë is, beslaan ‘n totale oppervlak van 977 ha met ‘n baie klein opvanggebied van slegs 766 km2. Die damwal, wat tussen twee klowe gebou is, is 50 m hoog en 200 m lank. Water vanaf die Caledonrivier wat die dam binnevloei, spoel eers deur slikverwyderingskanale wat beteken die water in die dam is soms, veral in die wintermaande, amper so skoon soos die van Sterkfonteindam. Soos die gewildheid van Welbedachtdam begin afneem het onder hengelaars, het Knellpoortdam as hengelbestemming al hoe gewilder geword. Die dam beskik ook oor ‘n baie groot swartbaars populasie en volgens resultate van onlangse visopnames, is diè uitheemse roofvis reeds goed gevestig in die dam. Die gronde rondom die dam word deur Bloemwater beheer en hengel word hoofsaaklik aan die oostekant van die dam toegelaat. RUSTFONTEINDAM Soos in die geval van Krugersdriftdam (sien vorige artikel in die reeks), was Rustfonteindam een van die gewildste hengeldamme in sentraal Suid-Afrika. Die dam beslaan ‘n totale oppervlak van 1 159 ha met ‘n kapasiteit van 72 200 miljoen m3 water en gemiddelde diepte van 6.2 m by vol kapasitiet. Die damwal is 33 m hoog en 182 m lank. Hierdie dam word deur die Rustfontein Natuurreservaat omring en is ook baie gewild onder seiljagvaarders. Hengeloewers is regom die dam geleë, met Palmietfontein een van die gewildste hengeloewers onder kompetisie hengelaars. Potensiële visopbrengs en wisseling van watervlak Uit die 21 groot damme waarvoor die potensiële visopbrengs tydens die studie bepaal is, beklee Welbedachtdam plek nommer 6, Rustfonteindam nommer 10 en Knellpoortdam nommer 15 in die rangorde van damme met die grootste potensiële visopbrengs. Resultate van die onlangse studie het getoon dat Welbedachtdam glad nie oor ‘n groot visbevolking beskik nie en dit is net weer ‘n bewys dat die verskeidenheid modelle wat gebruik word om damme se visopbrengs te bepaal, op papier mag goed lyk, maar in die praktyk heeltemal verskil. Vir Rustfonteindam wissel die potensiële visopbrengs van 18 tot 145 ton per jaar, terwyl dit vir Knellpoortdam van 11 tot 69 ton per jaar wissel. As gevolg van die hoë sliklading en lae gemiddelde diepte van Welbedachtdam, word die dam baie vinnig vol en loop dit geredelik oor. Aangesien Knellpoort- en Rustfonteindam water vir die groter Mangaung Metro Munisipaliteit verskaf, word die vlakke kunsmatig beheer en is die vlakke in die damme redelik konstant in vergelyking met die van ander damme in sentraal Suid-Afrika. Oorsig van kommersiële visserye Geen kommersiële visontginning het ooit by Welbedacht- en Knellpoortdam plaasgevind nie. Varswatervis is wel vanaf 1983 tot 2000 by Rustfonteindam kommersieel ontgin. ‘n Konsessie wat van 50 tot 100 ton per jaar gewissel het, is aan een entrepreneur toegestaan. Hierdie vissery projek was egter nooit instaat om die volle kwotas te vang nie en volgens die evaluering van die vangste en spesie samestelling van die vangste, bestaan die vermoede dat oorontginning van die vishulpbronne moontlik plaasgevind het. Na sewe jaar het die projek tot stilstand gekom, vermoedelik omdat dit nie meer ekonomies haalbaar was nie. Gedurende die sewe jaar periode is in totaal slegs 51 ton vis by Rustfonteindam geoes. Die vangste is deur moggels (60%), karp (15%) en onderbekke (13%) gedomineer, terwyl skerptandbaber slegs 11% en die twee geelvissoorte gesamentlik slegs 1% van die totale vangste uitgemaak het. Rekreasiehengel Volgens beskikbare data van hengelkompetisies wat tydens die periode 1974 tot 2014 by damme in sentraal Suid-Afrika gehou is, is die volgende vangste by hierdie drie damme gemaak. Tabel 1: Spesie samestelling en totale gewig (uitgedruk as ‘n %) van vangste van hengelkompetisies vanaf 1974 tot 2014. By Rustfonteindam het daar vanaf 1974 tot 2014, 865 hengelkompetisies plaasgevind waaraan 21 151 hengelaars deelgeneem het. Van hierdie 21 151 hengelaars, was 14 792 hengelaars suksesvol wat wel ‘n vis/se tydens die kompetisies gevang het. Dit dui op ‘n susksessyfer van 70%. Soos gesien kan word uit Tabel 1, het karp die grootste gedeelte van hengelaars se vangste uitgemaak, gevolg deur onderbekke (Oranjerivier moddervisse). Die huidige vispopulasies Tydens die somerseisoene van 2012/2013 en 2013/2014 is visopnames, waartydens van ‘n groot verskeidenheid stelnette, sleepnette en visfuike gebruik gemaak is om vis te versamel, by die drie damme gedoen. In Tabel 2 word ‘n opsomming van die vissoorte wat gevang is en die spesie samestelling van die vangste gegee. Tabel 2: Opsomming van die totale vangste en spesie samestelling van vangste tydens die visopnames wat gedurende 2012/2013 en 2013/2014 gedoen is. Slotgedagtes Die ontwikkeling van die Caledon-Modderrivier Wateroordragskema en die bou van Welbedacht-, Knellpoort- en Rustfonteindam herinner ons net weer dat damme nooit gebou is om spesifiek ‘n habitat vir visse te skep nie. Die kern rede waarom damme en wateroordragskemas gebou is en word, is om in die groeiende vraag na water vir veral menslike gebruik te voorsien. In verskeie dele van die land en wêreldwyd, het wateroordragskemas tot die verspreiding van visse van een wateropvanggebied na ‘n ander gelei, met soms katastrofiese gevolge vir die visse in die ontvanger opvanggebiede. Voorlopige resultate dui egter dat die gevaar nie by hierdie oordragskema bestaan nie aangesien die riviere en damme hier betrokke almal deel van die Oranje-Vaalriviersisteem is. * Hierdie artikel is saamgestel uit inligting van die proefskrif van Leon wat hy aan die Departement Dierkunde en Entomologie aan die Universiteit van die Vrystaat gedurende 2015 voltooi het.

Rustfontein, Welbedacht en Knellpoortdam

deur Dr. Leon Barkhuizen *

KEEP FISHING ALIVE: If you like our work support For Anglers’ journalism with a digital membership!

Premium Digital

Read Next

PRIM & PROPER … Namibië in AKSIE – Deel 4

Bloemhof Dam’s three kurper species

LONG and SURF CASTING: Preparing the multiplying reel

Nylkurper is indringer en bedreig bloukurper

Fishing is a FAMILY AFFAIR: ‘Winter Waters’ @ Aqua Paradiso

FRIK & RIËTTE is verras by Knoppiesdam

In pursuit of Monstrous Africanus

Winterhengel in die Vaalrivier saam met Neville Foord

Ons LESERS & JUNIORS spog! • Our READERS & JUNIORS brag!

DIE HENGELKAMP – Deel 1

PRIM & PROPER … Namibië in AKSIE – Deel 4

Bloemhof Dam’s three kurper species

LONG and SURF CASTING: Preparing the multiplying reel

Nylkurper is indringer en bedreig bloukurper

Fishing is a FAMILY AFFAIR: ‘Winter Waters’ @ Aqua Paradiso

FRIK & RIËTTE is verras by Knoppiesdam

In pursuit of Monstrous Africanus

Winterhengel in die Vaalrivier saam met Neville Foord

Ons LESERS & JUNIORS spog! • Our READERS & JUNIORS brag!

DIE HENGELKAMP – Deel 1

Suid-Afrikaanse Gunstelingvliegies – Die Walker’s Killer

PRIM & PROPER … Namibië in AKSIE – Deel 4

Bloemhof Dam’s three kurper species

R550.00 per year

R55.00 per month

R399.00 per year

R40.00 per month

R399.00 per year

R40.00 per month

KEEP FISHING ALIVE: If you like our work support For Anglers’ journalism with a digital membership!

Premium Digital

Read Next

PRIM & PROPER … Namibië in AKSIE – Deel 4

Bloemhof Dam’s three kurper species

LONG and SURF CASTING: Preparing the multiplying reel

Nylkurper is indringer en bedreig bloukurper

Fishing is a FAMILY AFFAIR: ‘Winter Waters’ @ Aqua Paradiso

FRIK & RIËTTE is verras by Knoppiesdam

In pursuit of Monstrous Africanus

Winterhengel in die Vaalrivier saam met Neville Foord

Ons LESERS & JUNIORS spog! • Our READERS & JUNIORS brag!

DIE HENGELKAMP – Deel 1

Related Articles

Suid-Afrikaanse Gunstelingvliegies – Die Walker’s Killer

PRIM & PROPER … Namibië in AKSIE – Deel 4

Bloemhof Dam’s three kurper species